قاضی شهر، معتمد مردم مهاباد، قاضی محمد چرا اعدام شد؟
قاضی محمد پس از فوت پدرش به سمت قاضی شهر مهاباد منصوب شد. او علاوه بر قضاوت رئیس اداره فرهنگ و اوقاف شهر هم بود.
قاضی محمد اولین مدرسه را برای دختران کرد در مهاباد افتتاح کرد.
با توجه به تسلطش به زبانهای کردی، فارسی، عربی، انگلیسی و فرانسوی ارتباطات گسترده و نزدیکی با دانشجویان، استادان و روشنفکران هم‌عصر خویش داشت. و این موضوع او را از همدوره‌ایهای خودش متمایز میکرد.
قاضی محمد حزب دموکرات کردستان ایران را تأسیس کرد و دامنه فعالیت آن به سرعت در اکثر شهرهای کردستان گسترش پیدا کرد. وی در بهمن سال ۱۳۲۴ ، جمهوری خودمختار کردستان را در چارچوب تمامیت ایران اعلام کرد.
خواسته های قاضی محمد طی یازده ماده با صراحت به دولت مرکزی اطلاع داده شد:
«آموزش به زبان کردی، چاپ کتابهای کردی، تأسیس گروه هنری کردی (از تئاتر تا سینما و سرود)، توجه به حقوق اقلیت‌های غیرکرد در جمهوری کردستان، توجه ویژه به حقوق زنان، تأسیس اتحادیه زنان و درگیر کردنشان در عرصه‌های سیاسی جامعه خودشان، تحولات در مورد عدالت اجتماعی و حمایت از اقشار ضربه‌پذیر جامعه، همه اینها طی ۱۱ماه پر از تنش و همزمان با بیم درگیری با دولت مرکزی انجام شد».
او در دادگاه شاه با شهامت و دلیری از راه و رسم خود دفاع کرد و دست از اعتقادات و خواسته‌های بر حق خود برنداشت.
سروان شریفی، وکیل قاضی محمد، گفته بود: «این قاضی محمد بود که حکومت را محاکمه میکرد از تمامی جهات آنها را زیر سؤال می‌برد».
وقتی به او حکم اعدامش ابلاغ شد گفت: «دیریست که خودم را برای چنین روزی آ‌ماده کرده‌ام. با آ‌غوش باز از این مرگ شرافتمندانه که در راه آ‌زادی ملتم کشته شوم، استقبال می‌کنم، این تعهدی است که به ملت خود داده‌ام که با آنها زندگی کنم و با آنها بمیرم، چگونه حاضر به شکستن تعهد خویش خواهم شد؟».
صبح زود روز ۱۰فروردین‌ماه سال ۱۳۲۶قاضی محمد، محمد حسین خان سیف قاضی و برادرش ابوالقاسم صدر قاضی پس از دو محاکمه‌ی ناعادلانه در میدان “چوارچرا” در شهر مهاباد، یعنی همان مکانی که روز ۲بهمن ۱۳۲۴جمهوری کردستان در آ‌نجا اعلام شده بود به دار آ‌ویخته شدند.
مردم مبارز کردستان اجساد شهدا را در گورستان ملاجامی به خاک مقدس وطن سپردند.
جرم قاضی محمد اعلام، جمهوری خودمختار کردستان را در چهارچوب تمامیت ایران بود
